سلامت زنان، به دليل ويژگي‌هاي بيولوژيكي و نقش باروري آنهـا و همچنـين، نقـش محوري و اساسي آنها در ارائة مراقبت‌هاي سلامت در خانواده و جامعه با مردان متفـاوت بوده و اهميت ويژه‌اي دارد

سلامت زنان، به دليل ويژگي‌هاي بيولوژيكي و نقش باروري آنهـا و همچنـين، نقـش محوري و اساسي آنها در ارائة مراقبت‌هاي سلامت در خانواده و جامعه با مردان متفـاوت بوده و اهميت ويژه‌اي دارد . براساس اطلاعات سازمان جهاني بهداشت، زنان به دليل ايفاي نقشهاي متعدد در خانواده و جامعه، گذراندن دوره‌هاي فيزيولوژيكي مختلف مانند بلـوغ، قاعدگي، بارداري، زايمان و يائسگي و همچنـين، احتمـال خطـر بيـشتر در ابـتلا بـه فقـر، گرسنگي و سوء تغذيه، بار كاري زياد و تبعيض جنسيتي، گروه پرخطر محسوب ميشوند.

عوامل متعددي در مقاطع مختلف زندگي در سلامت زنان نقش دارند، که عبارتند از:

 دوران نوزادي و كودكي:

 در اين دوران ، دخترها بدليل عوامل بيولوژيك و ارثي، در مقايسه با پسرها نسبت به برخي از بيماري هاي دوران خردسالي مقاوم تر هستند. اما در جوامعي كه براي پسران نسبت به دختران بيشتر ارزش قائل مي شوند، تاثير عوامل مذكور از بين مي رود ، به طوريكه پسران مراقبت هاي پيشگيرانه بيشتري دريافت مي كنند و زمان بيشتري براي مراقبت از آنها بهنگام بيماري صرف مي شود. ممكن است دختران غذاي كمتري در مقايسه با پسران دريافت كنند يا ارزش تغذيه ايِ غذايي كه مي خورند كمتر از پسران باشد كه خود منجر به سوء تغذيه و رشد جسماني ناكامل ايشان مي شود. بطور كلي مي توان گفت، در برخي از كشورهاي در حال توسعه، در اين دوران، دختران نسبت به پسران از نظر سلامت بدليل تغذيه نامناسب و مراقبتهاي بهداشتي نامطلوب، در شرايط پايين تري قرار مي گيرند.

دوران نوجواني:

اغلب زنان واقع در سنين 10 تا 19 سالگي عموماً از سلامتي برخوردارند، اما بلوغ و قرار گرفتن در معرض مخاطرات مختلف از جمله حاملگي در سنين پايين، سقط هاي غيرايمن، سوء تغذيه و كمبود ريزمغذي ها سلامت زنان را در اين دوره با مشكل مواجه مي كند. باید توجه داشت كه نيازهاي تغذيه اي دختران در سالهاي اوليه نوجواني بدليل پديدار شدن دوره "جهش رشد" كه همزمان با بلوغ رخ مي دهد، افزايش مي يابد. رژيم غذايي نامناسب در طول اين دوره مي تواند سلامت و رشد جسماني دختران را به خطر بياندازد و عواقبي را براي كل عمرشان بهمراه داشته باشد. مي توان گفت يكي از مهم ترين معضلات تغذيه اي شايع در بين دختران نوجوان ، كم خوني ناشي از فقر آهن مي باشد

دوران باروري:

 در اين دوران، خطر مرگ زودهنگام و ناتواني جسمي يا معلوليت زنان به بيشترين حد خود مي رسد و تأثير سوء بسياري از بيماري هايي كه در اين دوره آغاز شده اند، در سالهاي پس از اتمام دوره باروري نيز ادامه مي يابد. مشكلات مربوط به اين دوران عبارتند از بارداري هاي ناخواسته و سقط جنين، حاملگي در سنين پايين، مشكلات مرتبط با بارداري و سوء تغذيه.

پس از باروري:

 بيشتر مشكلات زنان پس از سن 45 سالگي را بيماري هاي مزمن تشكيل مي دهد. از مشكلات عمده سلامت در اين دوران مي توان به پوكي استخوان، اختلالات روان، مشكلات ادراري تناسلي، بيماري قلبي عروقي، بیماری های عضلاني و اسكلتي، اختلالات تغذيه و ساير مشكلات ناشي از شيوه زندگي ناصحيح از قبيل كم تحركي اشاره نمود كه اغلب آنان سبب ناتواني زنان در اين دوره از زندگي مي شود.

در ادامه به بررسی چند بیماری شایع در زنان و اقدامات پاراکلینیک لازم برای زنان بالای 40 سال می پردازیم:

سرطان پستان:

سازمان جهانی بهداشت سرطان پستان را شایع ترین سرطان در بین زنان اعلام کرده است. سرطان پستان توده سفتی است که از مجاری پستان شروع شده و بافت پستان را مورد تهاجم قرار می دهد. عوامل ژنتیکی و ارثی نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد به طوری که در زنانی که مادر یا خواهر آنها به سرطان پستان مبتلا بوده احتمال ابتلا 2 برابر افزایش پیدا می کند. سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان پستان، قاعدگی زود هنگام، بارداری در سنین بالا، مصرف داروهای هورمونی، سیگار کشیدن و مصرف الکل از ریسک فاکت.رهای ابتلا به سرطان پستان محسوب میشوند.

انواع سرطان پستان:

کارسینوم مجاری یا داکتال: این سرطان، سلولهایی که سطح داخلی مجاری شیر را تشکیل داده، درگیر میکند. بر خلاف سلولهای سرطانی، سلولهای این سرطان به بافتهای پیرامون حمله نمیکنند.

کارسینوم لوبولار یا غده ای: کارسینوم لوبولار سرطانی است که در غده های تولید شیر در پستان رشد میکند اما به بافتهای پیرامون حمله نمیکند.

کارسینوم مهاجم مجاری: کارسینوم مهاجم مجاری شایعترین نوع سرطان پستان است و از مجاری شیر در پستان شروع شده سپس به بافتهای مجاور حمله میکند. همچنین این نوع سرطان به بافتها و اندامهای مجاور نیز گسترش (متاستاز) می یابد.

کارسینوم مهاجم غده ای: کارسینوم مهاجم غده‌ای ابتدا در غدد شیر در پستان شروع میشود. در صورتی که سرطان پستان به عنوان کارسینوم مهاجم غده‌ای تشخیص داده شود، پیش از این به اندامها و بافتهای مجاور گسترش یافته است.

علائم سرطان پستان:

برآمدگی یا سفت شدن پستان یا اطراف پستان و یا زیر بغل، حساسیت نوک پستان در لمس، تغییر در ظاهر پستان یا نوک پستان، تغییر در اندازه یا شکل پستان، فرو رفتگی نوک پستان به داخل، ترشح از نوک پستان ، پوست پستان، هاله پستان، یا نوک پستان ممکن است متورم یا قرمز و یا پوسته پوسته شود. ممکن است مانند پوست پرتقال خلل و فرج پیدا کند.

تشخیص سرطان پستان به کمک معاینه بالینی، سونوگرافی، ماموگرافی و بیوپسی امکان پذیر است.

سرطان پستان به روش جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی و هورمون درمانی درمان میشود. مرحله سرطان پستان و میزان تهاجم آن و بزرگی تومور از فاکتورهایی هستند که تعیین کننده نوع درمان میباشند.

حفظ تناسب اندام، ورزش کردن، تغذیه مناسب، خودآزمایی پستان و معاینات پستان توسط پزشک، در پیشگیری از این بیماری بسیار موثر هستند.

سرطان رحم:

سرطان دهانه رحم دومین علت مرگ ناشی از سرطان پس از سرطان پستان است و ارتباط شناخته شده ای با آلودگی ویروس پاپیلومای انسانی(HPV)  دارد. این ویروس از طریق رابطه جنسی منتقل می شود و بیش از 118 نوع از آن وجود دارد و 14 نوع آن موجب بروز سرطان دهانه رحم می شود.

سرطان رحم به راحتی با انجام آزمایش پاپ اسمیر و واکسیناسیون HPV قابل پیشگیری است.

علائم بالینی سرطان رحم:

سرطان رحم در ابتدا ممکن است بدون علامت بالینی باشد. اما سرطان پیشرفته رحم ممکن است سبب خونریزی، ترشحات غیر طبیعی واژن، درد هنگام مقاربت و درد در هنگام دفع ادرار شود.

سرطان رحم از طریق معاینه بالینی و لمس رحم، تخمدانها، دهانه رحم و مقعد، پاپ اسمیر، ام آر آی، سی تی اسکن و رادیوگرافی قابل تشخیص است و درمان آن با توجه به مرحله بیماری و میزان درگیری نقاط مختلف بدن، سن بیمار و سلامت عمومی او تعیین میشود که شامل جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی و هورمون درمانی می باشد.

یائسگی:

یائسگی زمانی اتفاق میافتد که خونریزی ماهانه به مدت یک سال متوقف میشود و معمولا حدود 50 سالگی اتفاق میافتد. پس از یائسگی سطح هورمونهای استروژن و پروژسترون کاهش می یابد. کاهش استروژن منجر به بروز علائمی از قبیل گر گرفتگی میشود. از دیگر علائمی که کاهش سطح هورمونها باعث بروز آنها می شود، میتوان به خشکی واژن، تغییرات پوست، درد، نوسانات خلقی و بی حوصلگی، مشکلات خواب و تعریق شبانه اشاره کرد.

گاهی علائم پیش از یائسگی بیش از چند سال طول می کشد و سپری‌کردن دوران پیش‌یائسگی و یائسگی می‌تواند برای بسیاری از خانم‌ها ناخوشایند و گاهی دردناک باشد، اما این امر یک بخش عادی و قابل‌کنترل از روند افزایش سن است. در صورت آزار دهنده بودن علائم دوران پیش از یائسگی و یائسگی بهتر است با پزشک مشورت شود.

رژیم غذایی سالم و مصرف ویتامین ها و مواد معدنی به کاهش خستگی و تغییرات خلقی کمک می کند. انجام فعالیت بدنی و ورزش کردن نیز میتواند در کاهش علائمی مانند گر گرفتگی و استرس و کم خوابی موثر واقع شود. توصیه میشود روزانه 30 دقیقه ورزش هوازی مانند ایروبیک انجام شود.

سرطان تخمدان:

سرطان تخمدان شايعترين علت مرگ ناشي از سرطانهاي دستگاه تناسلی است. نفخ شکمي، احساس فشار و درد در لگن، تغییر در عادات دفعی، کاهش وزن، احساس پری شکم و نياز به دفع ادرار مکرر از علائم اولیه سرطان تخمدان محسوب میشوند.  در مرحله‌ی اول سرطان، سلولهای سرطانی در یک یا هر دو تخمدان مشاهده شود؛ در مرحله‌ی دوم: سرطان به سایر نقاط لگن گسترش یافته است؛ در مرحله‌ی سوم: سرطان به شکم نیز گسترش پیدا کرده و در مرحله‌ی چهارم: گسترش سرطان به خارج از شکم مشاهده می شود.

تشخیص به کمک سونوگرافی واژینال، ام آر آی، سی تی اسکن و رادیوگرافی قابل تشخیص است.

درمان معمولا تلفیقی از جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی است

اقدامات پاراکلینیک لازم برای زنان بالای 40 سال:

قند خون: تغذیه نامناسب و افزایش وزن ممکن است منجر به کارکرد نامناسب پانکراس و بیماری دیابت شود. بنابراین انجام آزمایش قند خون از مهمترین آزمایشات روتین در پایش سلامتی به شمار می رود.

معاینه پستان و ماموگرافی: زنان باید نحوه معاینه پستان را بیاموزند و هر ماه پس از پایان دوره قاعدگی آن را انجام دهند. اکثر پزشکان توصیه میکنند که در سن 40 سالگی غربالگری با ماموگرافی نیز به معاینات روتین زنان اضافه شود. انجام ماموگرافی سالانه از 45 تا 55 سالگی توصیه میشود.

فشارخون: افزایش فشارخون با افزایش سن رخ می دهد. خوشبختانه کاهش فشارخون به کمک رژیم غذایی مناسب، ورزش کردن و استفاده از برخی دارو امکان پذیر است. فشار خون بالا یک عامل مهم در افزایش ریسک سکته های قلبی و مغزی محسوب میشود.

بررسی کلسترول و سلامت قلب و عروق: افزایش کلسترول می تواند منجر به حملات قلبی یا سکته مغزی شود. کلسترول و تر گلیسرید هر دو میتوانند احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش دهند. بیماری های قلبی عامل اصلی مرگ و میر زنان به شمار می رود. کلسترول بالا باید با تغییر رژیم غذایی و مصرف داروهایی نظیر استاتین ها کنترل شود.

معاینه لگن و پاپ اسمیر: انجام پاپ اسمیر و آزمایش HPV برای تمام زنان مخصوصا زنانی که از نظر جنسی فعال هستند، توصیه می شود. به کمک معاینه لگن و پاپ اسمیر تشخیص برخی سرطان ها و بیماری های جنسی امکان پذیر است. زنان بالای 40 سال باید هر سال تست پاپ‌اسمیر را انجام دهند و زنانی که سه سال متوالی این آزمایش را انجام داده و مشکلی نداشته‌اند می‌توانند هر سه سال یک بار این تست را انجام دهند.

واکسیناسیون:تلقیح واکسن دوگانه (دیفتری و کزاز) هر ده سال یکبار و تلقیح سالانه واکسن آنفلونزا توصیه میشود.

مراقبت از چشم ها، کنترل شنوایی، سنجش تراکم استخوان ها، آزمایش خون در مدفوع و کولونوسکوپی و کنترل تیروئید از دیگر مراقبتهای لازم جهت پایش سلامت زنان محسوب میشود.

منابع:

 

https://www.webmd.com/women/features/gynecologist-wants-you-to-know#1

https://www.womenshealth.gov/30-achievements

https://www.womenshealthmag.com/uk/

https://www.webmd.com/women/guide/milestone-medical-tests-40#1

https://www.webmd.com/women/guide/default.htm

http://mboh.umsha.ac.ir/uploads/salamat_zanan.pdf