آیا فقر مواد غذایی در خانم ها بیشتر است؟ بررسی آزمایشگاهی سلامت زنان

گاهی خستگی مزمن، ریزش مو، تپش قلب یا تغییرات خلقی را به استرس، کار زیاد یا کم‌خوابی نسبت می‌دهیم. اما در بسیاری از موارد، ریشه‌ی این علائم در جایی پنهان است که کمتر به آن فکر می‌کنیم: فقر مواد غذایی. این اصطلاح به معنای گرسنگی نیست، بلکه به کمبود مواد ریزمغذی حیاتی در بدن اشاره دارد؛ موادی مانند آهن، ویتامین D، فولات، روی و ویتامین B12 که بدن برای عملکرد درست به آن‌ها وابسته است.
تحقیقات نشان می‌دهد خانم‌ها در تمام مراحل زندگی، بیش از آقایان در معرض کمبودهای تغذیه‌ای قرار دارند. دلایل آن، ترکیبی از عوامل بیولوژیکی (مانند قاعدگی، بارداری و شیردهی)، اجتماعی (رژیم‌های محدودکننده غذایی، فشارهای ظاهری) و گاهی اقتصادی است.
این مقاله شما را با جنبه‌ی تشخیصی این موضوع آشنا می‌کند: چطور می‌توان با چند آزمایش ساده، کمبودهای پنهان را پیش از بروز بیماری شناسایی کرد؟ کدام تست‌ها دقیق‌ترند؟ و هر خانم در هر برهه از زندگی، باید به چه علائمی توجه کند؟

فقر مواد غذایی چیست و چه تفاوتی با سوءتغذیه دارد؟

فقر مواد غذایی (Micronutrient Deficiency) به معنای کمبود یکی یا چند ماده‌ی ریزمغذی است؛ حتی زمانی که کالری دریافتی روزانه طبیعی به نظر می‌رسد. سوءتغذیه (Malnutrition) مفهومی گسترده‌تر است و هم کمبود کالری و هم کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی را شامل می‌شود.

در فقر مواد غذایی، بدن ممکن است انرژی کافی دریافت کند، اما فاقد عناصر کلیدی برای ساخت آنزیم‌ها، سلول‌های خونی و هورمون‌ها باشد. نتیجه؟ احساس خستگی، کاهش تمرکز، ریزش مو، بی‌نظمی قاعدگی و کاهش ایمنی.

چرا خانم‌ها بیشتر در معرض خطر هستند؟

بدن خانم‌ها به‌طور طبیعی چرخه‌های متعددی از تغییرات هورمونی را تجربه می‌کند. هر یک از این دوره‌ها—از بلوغ تا یائسگی—می‌تواند باعث افزایش نیاز به مواد خاصی شود.

دلایل اصلی فقر مواد غذایی در خانم‌ها عبارتند از:

قاعدگی و از دست رفتن خون ماهیانه: باعث کاهش میزان آهن و فریتین (Ferritin) می‌شود.
بارداری و شیردهی: افزایش نیاز به آهن، فولات (Folate) و کلسیم برای رشد جنین و تغذیه‌ی نوزاد.
رژیم‌های محدودکننده و گیاه‌خواری: ممکن است باعث کمبود ویتامین B12 و روی شوند.
یائسگی و تغییرات متابولیکی: کاهش جذب کلسیم و ویتامین D.
عوامل فرهنگی و اجتماعی: در برخی جوامع، اولویت تغذیه در خانواده ممکن است به آقایان یا کودکان داده شود.

طبق گزارش وزارت بهداشت ایران (۱۴۰۲)، حدود ۳۲٪ از خانم‌های در سن باروری در کشور دچار کمبود آهن یا فریتین هستند؛ در مناطق غربی ایران، این رقم به بالای ۴۰٪ می‌رسد. این کمبود یکی از شایع‌ترین علل خستگی مزمن در خانم‌های ایرانی است.

نقش آزمایشگاه در تشخیص فقر مواد غذایی

در حالی که علائم فقر تغذیه ممکن است مبهم یا مشابه بیماری‌های دیگر باشد، تنها راه قطعی برای تشخیص، انجام آزمایش‌های تخصصی است. در ادامه به مهم‌ترین تست‌های تشخیصی اشاره می‌شود که می‌توانند تصویری دقیق از وضعیت تغذیه‌ای بدن ارائه دهند.

1. آزمایش CBC (Complete Blood Count)

یکی از پایه‌ای‌ترین تست‌ها برای بررسی سلامت عمومی بدن است. این آزمایش، تعداد گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. کاهش گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین معمولاً نشان‌دهنده‌ی کم‌خونی است که می‌تواند از فقر آهن، فولات یا ویتامین B12 ناشی شود.

2. آزمایش فریتین (Ferritin Test)

فریتین، پروتئینی است که آهن را در بدن ذخیره می‌کند. کاهش مقدار فریتین حتی پیش از بروز کم‌خونی آشکار، می‌تواند اولین نشانه‌ی کمبود آهن باشد.

3. آزمایش ویتامین D (Vitamin D Test)

ویتامین D تنها ویتامینی است که هم از طریق غذا و هم از طریق نور خورشید تأمین می‌شود. کمبود آن در خانم‌ها می‌تواند باعث ضعف عضلات، افسردگی، و پوکی استخوان شود.

4. آزمایش فولات (Folate Test)

فولات یکی از ویتامین‌های گروه B است که در ساخت DNA و گلبول‌های قرمز نقش دارد. کمبود آن می‌تواند منجر به کم‌خونی ماکروسیتیک (Macrocytic Anemia) شود و در دوران بارداری، خطر نقص لوله‌ی عصبی جنین را افزایش دهد.

5. آزمایش ویتامین B12 (Vitamin B12 Test)

کمبود این ویتامین به‌خصوص در گیاه‌خواران یا افراد مسن شایع است. منجر به خستگی، گزگز دست و پا، کاهش تمرکز و اختلال حافظه می‌شود.

6. آزمایش روی (Zinc Test)

روی در بیش از ۳۰۰ واکنش آنزیمی بدن نقش دارد. کمبود آن باعث ریزش مو، ضعف سیستم ایمنی و کندی ترمیم زخم‌ها می‌شود.

7. آزمایش کلسیم (Calcium Test)

در دوران یائسگی یا مصرف ناکافی لبنیات، مقدار کلسیم خون ممکن است کاهش یابد. این آزمایش برای پیشگیری از پوکی استخوان حیاتی است.

فقر مواد غذایی در برهه‌های مختلف زندگی خانم‌ها

بدن خانم‌ها در مراحل مختلف زندگی، نیازهای تغذیه‌ای متفاوتی دارد و همین باعث می‌شود خطر کمبود مواد حیاتی در برخی دوره‌ها بیشتر شود.

در دوران نوجوانی، رشد سریع استخوان‌ها و تغییرات هورمونی نیاز به آهن، کلسیم و ویتامین D را افزایش می‌دهد. رژیم‌های غذایی نامتعادل یا تمایل به لاغری ممکن است باعث فقر آهن و کم‌خونی فقر آهن شوند، که با خستگی، ضعف و اختلال تمرکز خود را نشان می‌دهد.

در دوران بارداری، بدن برای رشد جنین و حفظ سلامت مادر به منابع بیشتری از آهن، اسید فولیک، کلسیم و ید نیاز دارد. کمبود هر یک از این عناصر می‌تواند بر رشد جنین، وزن تولد و حتی عملکرد مغزی نوزاد تأثیر بگذارد.

در دوران شیردهی، نیاز به انرژی و پروتئین بالا می‌رود. اگر رژیم غذایی مادر ناکافی باشد، ذخایر بدن او تخلیه شده و خستگی مزمن یا ریزش مو رخ می‌دهد.

در دوران یائسگی و پس از آن، کاهش استروژن جذب کلسیم را کاهش داده و خطر پوکی استخوان را بالا می‌برد. در این سنین، توجه به ویتامین D، کلسیم و پروتئین اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

در هر یک از این مراحل، انجام آزمایش‌های دوره‌ای مثل فریتین، ویتامین D، B12 و تست‌های تیروئید به پزشک کمک می‌کند تا کمبودها را پیش از بروز علائم جدی تشخیص دهد.

مطالعه‌ای در مجله Nutrients (2023) نشان داد بیش از ۵۵٪ از خانم‌های بالای ۵۰ سال در سراسر جهان حداقل به یک نوع کمبود تغذیه‌ای مبتلا هستند، در حالی که این رقم در آقایان هم‌سن حدود ۳۵٪ است.

راهکارهای پیشگیری و اصلاح فقر تغذیه

علاوه بر انجام آزمایش‌ها، رعایت چند اصل تغذیه‌ای ساده می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری داشته باشد:

مصرف روزانه‌ی منابع آهن مانند گوشت قرمز، عدس و اسفناج.
دریافت ویتامین C برای جذب بهتر آهن.
استفاده از لبنیات و نور خورشید برای تأمین ویتامین D و کلسیم.
گنجاندن مغزها و حبوبات در رژیم برای تأمین روی.
مصرف مکمل‌ها تنها در صورت تجویز پزشک یا بر اساس نتایج آزمایش.

سفارش آزمایش و نمونه‌گیری در منزل

آزمایشگاه بهار، اولین مجموعه در کرمانشاه و غرب کشور است که پذیرش انواع آزمایش‌ها و نمونه‌گیری در منزل و محل کار شما را به‌صورت تماماً آنلاین ارائه می‌کند. در این سیستم به سادگی می‌توانید بدون نیاز به حضور در آزمایشگاه، برای پذیرش آزمایش‌ها و دریافت نتایج اقدام کنید. ضمناً هزینه کلیه آزمایش‌های درخواستی، دقیقاً منطبق با تعرفه‌های مصوب دولتی محاسبه می‌شود.

ثبت سفارش آنلاین

علائمی که باید جدی گرفته شوند

به عنوان یک خانم، اگر علائم زیر را دارید، بهتر است با پزشک یا آزمایشگاه مشورت کنید:

این علائم ممکن است خفیف باشند، اما اگر تداوم پیدا کنند، نیاز به بررسی دقیق آزمایشگاهی دارند.

سخن پایانی

فقر مواد غذایی مشکلی خاموش است که سال‌ها بدون علامت آشکار در بدن باقی می‌ماند، تا زمانی که به خستگی مزمن، افسردگی یا پوکی استخوان منجر شود. اما خبر خوب این است که امروزه با چند آزمایش ساده می‌توان به‌راحتی این کمبودها را شناسایی کرد.

آزمایشگاه بهار کرمانشاه با بهره‌گیری از تجهیزات مدرن، امکان سنجش دقیق مواد ریزمغذی مانند آهن، فریتین، ویتامین D، ویتامین B12، فولات، روی و کلسیم را فراهم کرده است. شما می‌توانید با مراجعه حضوری یا ثبت درخواست آنلاین، از وضعیت تغذیه‌ای بدن خود آگاه شوید و در صورت نیاز، اقدامات اصلاحی را آغاز کنید.