فهرست مطالب
علل پنهان افسردگی: ۵ آزمایش کلیدی برای تشخیص علت
شاید تاکنون برایتان پیش آمده باشد که احساس بی‌حوصلگی، خستگی مفرط یا غمی ناگهانی کنید و بگویید «خب، حالم خوب نیست» — اما آیا این فقط یک «حالت روحی» است، یا ممکن است زنگ خطری برای بدن شما باشد؟
وقتی صحبت از افسردگی می‌شود، معمولا به روانشناسی و درمان‌های گفتاری فکر می‌کنیم؛ ولی واقعیت این است که بدن و ذهن یک تیم هستند. گاهی «افسردگی» یا خلق‌وخوی پایین نتیجه بی‌تعادلی‌هایی در درون بدن است، نه فقط فشارهای روانی. و خوشبختانه اگر بدانیم دقیقاً باید چه چیزی را بررسی کنیم، می‌توانیم بهتر اقدام کنیم.
اینجا وارد نقش مهم آزمایش‌های تشخیصی می‌شویم: همان‌جا که واقعیت از حدس‌وگمان جدا می‌شود و امکان بررسی جسمی برای درک بهتر حال شما فراهم می‌آید. در این مقاله، ۵ آزمایش کلیدی را معرفی می‌کنیم که می‌توانند سرنخ‌های مهمی درباره علت «خلق‌وخوی پایین» در شما باشند — نه فقط برای تشخیص، بلکه برای پیدا کردن راه‌حل.
چرا باید «آزمایش خون» را در مورد افسردگی جدی بگیرید؟
خیلی وقت‌ها وقتی خلق‌وخویمان پایین می‌آید، می‌گوییم «حالم گرفته است» یا «دپرس هستم» و بدون اینکه بدانیم، ممکن است بدن ما پیامی ارسال کند. وقتی آزمایش‌هایی انجام شود، می‌توان لحظاتی مانند این را تبدیل به پرسش‌گری کرد: «آیا این خستگی و غم، ناشی از اختلال هورمونی یا کمبود مغذی خاصی هست؟»
انجام یک یا چند آزمایش تشخیصی می‌تواند مسیر درمان را روشن‌تر کند، از حدس‌وگمان دور کند و به شما کمک کند دقیق‌تر تصمیم بگیرید. پس اگر بیش از دو هفته علائمی مثل بی‌حوصلگی، خستگی مزمن، تغییرات خواب یا انگیزه دارید، این آزمایش‌ها می‌توانند نقطه شروع خوبی باشند.
1. بررسی عملکرد تیروئید (TSH، T3، T4)
غده تیروئید نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم (سوخت‌وساز) بدن دارد و وقتی عملکردش اندکی افت کند (کم‌کاری تیروئید یا Hypothyroidism)، بدن ممکن است پیام‌هایی چون خستگی، فراموشی، افزایش وزن یا تغییرات خلقی بفرستد. مطالعه‌ای نشان داده است که ارتباط معناداری بین علائم افسردگی و کاهش مقادیر T3 و T4 وجود دارد — یعنی اگر تیروئید آرام‌تر کار کند، ممکن است خلق‌وخو نیز تحت تأثیر قرار گیرد.
آنچه آزمایش نشان می‌دهد:
- TSH (هورمون محرک تیروئید): در کم‌کاری تیروئید افزایش می‌یابد.
- T3 و T4 آزاد: در کم‌کاری تیروئید کاهش می‌یابند.
اگر شما مدتی‌ست احساس می‌کنید «کم‌انرژی»، «فراموشکار» یا «افسرده» هستید، پرسیدن این سوالات می‌تواند کمک‌کننده باشد: آیا خستگی‌ام همراه با افزایش وزن ناگهانی یا کاهش اشتها بوده؟ آیا سابقه خانوادگی اختلال تیروئید دارم؟ اگر پاسخ «بله» یا حتی «شاید» است، آزمایش تیروئید می‌تواند گام مهمی باشد.
2. سنجش میزان ویتامین D
ویتامین D فقط برای استخوان‌ها نیست؛ نقشش در عملکرد مغزی و تنظیم خلق‌وخو نیز ثابت شده است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند افرادی که مقدار ۲۵-هیدروکسی‌ویتامین D (25-OH D) پایین دارند، احتمال بیشتری برای داشتن علائم افسردگی دارند.
آنچه آزمایش نشان می‌دهد:
- آزمایش خون 25-OH D: مقدار ویتامین D ذخیره شده در بدن را می‌سنجد.
- پزشکان معمولاً مقادیر زیر حدود ۲۰ ng/mL را کمبود در نظر می‌گیرند.
اگر کمتر در معرض نور خورشید هستید، یا رژیم غذایی‌تان کم از منابع ویتامین D دارد (مثل ماهی چرب، قارچ، تخم‌مرغ) — و احساس می‌کنید خلق‌وخویتان پایین آمده، این آزمایش گزینه خوبی است.
حدود ۴۵٪ از مبتلایان به افسردگی، مقادیر پائینی از ویتامین D دارند؛ ارتباطی که مطالعات اخیر آن را تأیید کرده‌اند.
3. ویتامین B12 و فولات (Folic Acid)
ویتامین‌های گروه B در تولید پیام‌رسان‌های عصبی مؤثرند و کمبود آنها به‌ویژه در افراد گیاه‌خوار، سالخورده یا دارای اختلالات جذب دیده شده است. مطالعات نشان داده‌اند که کمبود ویتامین B12 با احتمال بالاتری برای بروز علائم افسردگی همراه است.
آنچه آزمایش نشان می‌دهد:
- سطح سرمی ویتامین B12: اگر پایین باشد، ممکن است نشانه کمبود باشد.
- سطح فولات (فولات خون) نیز ممکن است بررسی شود.
اگر احساس می‌کنید انگیزه‌تان پایین آمده است، تمرکزتان کاهش یافته، یا رژیم غذایی‌تان فاقد گوشت یا لبنیات است — این آزمایش می‌تواند به روشن‌تر شدن وضعیت کمک کند.
4. هورمون کورتیزول (Cortisol)
کورتیزول را معمولاً «هورمون استرس» می‌نامند؛ افزایش مزمن آن می‌تواند تعادل روحی و جسمی بدن را برهم بزند.
آنچه آزمایش نشان می‌دهد:
- معمولاً نمونه خون صبحگاهی گرفته می‌شود تا مقدار پایه کورتیزول ارزیابی شود.
- ممکن است برای ارزیابی دقیق‌تر، نمونه‌های چند ساعته یا حتی مو (hair cortisol) نیز مورد استفاده قرار گیرد.
اگر احساس می‌کنید استرس‌تان مداوم است، خواب‌تان مختل شده یا «همیشه نگران» هستید و این حالت همراه با خلق‌وخوی پایین است، پرسیدن این سوال می‌تواند مفید باشد: آیا این حالت مدت‌ها ادامه دارد، نه فقط چند روز؟ اگر پاسخ مثبت است، این آزمایش می‌تواند معنادار باشد.
در تحلیل ۱,۴۰۰ نفر، میزان متوسط کورتیزول (cortisol) در خون افراد مبتلا به افسردگی، به‌طور معناداری بیشتر از گروه کنترل بوده است (SMD ≈ 1.18).
5. کنترل قند خون و آزمایش HbA1c
تغییرات مزمن در قند خون، علاوه بر اثرات جسمی، می‌تواند بر روان و خلق‌وخو نیز اثر بگذارد. مثلاً نوسانات شدید در قند خون ممکن است باعث تحریک‌پذیری، کاهش انرژی یا خلق‌وخوی پایین شود.
آنچه آزمایش نشان می‌دهد:
- آزمایش HbA1c: نشان‌دهنده میانگین حدود سه ماه قند خون است.
- این تست همراه با تست قند ناشتا (FBS) می‌تواند وضعیت قند خون را روشن کند. اگر علاوه بر خلق‌وخوی پایین، نشانه‌هایی مثل تشنگی زیاد، ادرار زیاد، خستگی مفرط یا تاری دید دارید، بررسی قند خون می‌تواند اهمیت داشته باشد.
نشانه‌هایی که نباید نادیده بگیرید
گاهی بدن پیش از ذهن، نشانه‌های تغییر خلق را فریاد می‌زند. به این علائم دقت کنید:
- احساس خستگی مداوم حتی پس از خواب کافی
- تمایل به گریه یا بی‌علاقگی به فعالیت‌های روزمره
- تغییر ناگهانی در اشتها (زیاد یا کم شدن)
- خواب زیاد یا بی‌خوابی مزمن
- افزایش اضطراب و تحریک‌پذیری
اگر چند مورد از این نشانه‌ها را بیش از دو هفته تجربه می‌کنید، زمان آن رسیده که با انجام آزمایش‌های تشخیصی، علت دقیق را پیدا کنید.
آزمایشگاه بهار، اولین مجموعه در کرمانشاه و غرب کشور است که پذیرش انواع آزمایش‌ها و نمونه‌گیری در منزل و محل کار شما را به‌صورت تماماً آنلاین ارائه می‌کند. در این سیستم به سادگی می‌توانید بدون نیاز به حضور در آزمایشگاه، برای پذیرش آزمایش‌ها و دریافت نتایج اقدام کنید. ضمناً هزینه کلیه آزمایش‌های درخواستی، دقیقاً منطبق با تعرفه‌های مصوب دولتی محاسبه می‌شود.
چطور برای انجام آزمایش‌ها آماده شویم؟
برای این که نتایج آزمایش دقیق‌تر و قابل اعتمادتر باشند، بهتر است چند نکته ساده را رعایت کنید:
- آزمایش قند خون یا HbA1c را با ناشتا بودن حداقل ۸ ساعت انجام دهید.
- تست کورتیزول معمولاً باید در ساعت ۸ تا ۹ صبح انجام شود.
- آزمایش ویتامین‌ها (D و B12) را بهتر است با مشورت پزشک و بدون مصرف مکمل در ۲۴ ساعت گذشته انجام دهید.
- در صورت مصرف داروهای تیروئید یا هورمونی، زمان مصرف را به آزمایشگاه اطلاع دهید. پیروی از این توصیه‌ها، دقت نتایج را بالا می‌برد و به پزشک کمک می‌کند علت دقیق علائم شما را پیدا کند.
سخن پایانی
اگر تاکنون احساس می‌کردید «حالم خوب نیست» و این حالت‌تان برای چند هفته یا بیشتر ادامه یافته، این نشانه می‌تواند نه فقط از جنس «تغییر خلقی موقت»، بلکه هشداری برای بررسی دقیق‌تر باشد. تست‌های آزمایشگاهی که در این مطلب معرفی کردیم به شما کمک می‌کنند تا علت احتمالی جسمی این حالت را پیدا کنید، نه فقط یک «درمان سطحی».
یکی از مجهزترین مجموعه‌های آزمایشگاهی و اولین آزمایشگاه با سیستم پذیرش کاملا آنلاین در غرب کشور
